Dr. Ferudun Çelikmen dünyanın farklı ülkelerinde gerçekleşen depremlerde yaklaşık 30 yıldır arama kurtarma çalışmalarında yer almış bir isim. Arama Kurtarma Derneği’nin (AKUT) kurucu başkanı olan Ferudun Çelikmen aynı zamanda bir tıp doktoru, uzmanlığı acil tıp üzerine... Ülkemizdeki son depremlerde de arama kurtarma çalışmalarında bulunan Yeditepe Üniversitesi Hastaneleri Acil Tıp Uzmanı Dr. Ferudun Çelikmen’den olası bir depremde hayatta kalma şansını artırmak için tavsiyeler aldık.
1) Yaşadığınız Binayı Kontrol Ettirin
Binanızla ilgili ‘Müteahhit kim?’, ‘İnşa eden firmanın adı ne?’, ‘Binaya zemin etüdü yapılmış mı?’, ‘Yapı denetim firmasının raporu nasıl?’ gibi soruların yanıtını öğrenin. Yaşadığınız binanın güvenliği ile ilgili kuşkularınız varsa yapı denetimi yaptırın.
2) Vakit Kazanmak İçin
Bir balıkçı zilini ya da balkona asılan bir rüzgar çanını yatak odanıza asabilirsiniz. Deprem anındaki titreşimle çandan çıkan ses uyanmanızı sağlayabilir. Böylece ilk gelen deprem dalgalarıyla 10-15 saniye vakit kazanabilirsiniz. Konuştuğumuz depremzedelerden bazıları depreme yatakta yakalandıklarını, ilk anda uyanamadıkları için yatağın yanına yatma şanslarının bile olmadığını söylüyor.
3) Eylem Planı Yapın
Olası bir depremde ne yapacağınızla ilgili mutlaka bir planınız olsun. Planı olmayanlar camdan atlamak, evin içinde panikle kaçışmak gibi hatalar yapıyor. Ne yapacağı ile ilgili bir hazırlığı olanların ve hızlı hareket edenlerin hayatta kalma şansı artıyor.
4) Yaşam Üçgeni Oluşturun
İlk sarsıntıda çelik kasa, içi dolu sandık veya içi dolu yatak bazası gibi sağlam bir eşyanın yanında cenin pozisyonu alarak kendinize yaşam üçgeni oluşturun. Başınızı iki elinizin arasına alarak koruyun. Sarsıntı bitene kadar bekleyin.
Kağıt, direnç sağlayan oldukça sağlam bir malzeme olabilir. Bununla ilgili önemli deneyimlerimiz de oldu. Örneğin Atina depreminde bir fabrikada karton yığınlarının oluşturduğu yaşam üçgeninden iki kişiyi kurtarmıştık. Kağıttan nasıl mı yararlanırsınız? Bazanızın içini okuduğunuz kitaplar ya da dergilerle doldurun. Ardından bazanın dağılmaması için etrafını kalın bir iple, örneğin dağcı ipiyle 20 sıra sarın. Yine babaannenizden kalan sağlam bir sandığın içini doldurarak yaşam üçgeni oluşturabilirsiniz.
5) ‘Çök-Kapan-Tutun’ Yapmayın Cenin Pozisyonu Alın
Eğer zemin katta oturuyorsanız ya da market, petrol istasyonu gibi bir yerdeyseniz ilk 10-15 saniye içinde binayı hızla terk edin.
Depreme evde yakalandıysanız ‘çök-kapan-tutun’ manevrasını yapmayın. ‘Çök-kapan-tutun’ ABD, Japonya gibi binaların yıkılma riskinin az olduğu ülkelerde, deprem anında kişiyi, kafaya düşebilecek olası nesnelerden korumak için önerilir. Bizim ülkemizde binalar iskambil kağıdı gibi üst üste yığıldı, binlerce insan içinde kaldı... Dolayısıyla çürük binanın altında ‘çök-kapan-tutun’ ile hayatta kalamazsınız.
‘Çök-kapan-tutun’ yerine yaşam üçgeni yaratabilecek sağlam bir eşyanın yanında cenin pozisyonu alın. 1992’den beri farklı ülkelerde yüzlerce insanı enkazdan çıkarttık. Gözlemimiz şu: Şimdiye kadar enkazda ‘Çök-kapan-tutun’ sonrası hayatta kalan bir kişiye dahi rastlamadık. Ama refleks olarak cenin pozisyonunu alanların hayatta kaldığını gördük. Deprem anında yatay beton levhalar arasında ne kadar küçülürseniz yaşama şansınız o kadar artar.
6) Dış Cepheye Yakın Olun
Binanın dış cephesine yakın olmak enkazdan çıkarılmayı, size ulaşılmasını kolaylaştırabilir. Ama dikkat, deprem anında camlar patlayabilir. Perdelerin çekili olması cam kırıklarının size zarar verme riskini azaltabilir.
7) Cep Telefonu Baş Ucunuzda Olsun
Deprem anında belki de en önemli şey el mesafenizde bulunan şarjı dolu bir cep telefonu. Bir de 1.5 litrelik pet şişede su. Bu iki şey dışında hiçbir şeye ihtiyacınız yok. Deprem çantası hazırlamakla boşuna uğraşmayın. Depremde çocuğunuz, kediniz, köpeğiniz derken çantayı gözünüz görmez bile. Depremde enkaz altında kalırsanız mesaj atarak hayata tutunabilirsiniz. Telefonun ışığından yararlanabilir, telefonun her türlü ses çıkaran ziliyle bulunduğunuz yerin tespit edilmesini sayabilirsiniz. QR kod ile enkazdan çıktığınızda para çekebilirsiniz...
8) Bunları Yapmayın
Balkonda durmak, merdivenlere yönelmek, asansöre binmek, çatıya çıkmak, kirişlerin altında ya da kapı eşiğinde durmak gibi hatalardan uzak durun. Bu hatalar yaşamınıza mal olabilir.
9) Açık Alana Çıkın
Deprem bittikten sonra artçılara yakalanmamak için bir an önce dışarı çıkın. AFAD’ın web sitesinden öğreneceğiniz en yakınınızda belirlenmiş toplanma alanına gidin.
Turuncu Konteynerler Güvenli Yerlere Taşınmalı
17 Ağustos 1999 depreminden sonra İstanbul Valiliği bazı ilçelere olası bir deprem için turuncu konteynerler yerleştirdi. Ekipler gelene kadar vatandaşların kullanması için yerleştirilen bu konteynerlerde ilk yardım malzemelerinden jeneratöre kadar pek çok gerekli malzeme bulunuyor. Ne yazık ki zaman içinde konteynerler hırsızların hedefi oldu, bazılarından jeneratörler çalındı. Olası bir depremde çok işe yarayacak bu konteynerler hırsızların dadanmayacağı yerlere yerleştirilmeli. Örneğin polis karakolları ya da hastane acillerinin önü gibi yerler uygun olabilir.
